هلال احمر ایران؛ نهادی جهادی یا سازمانی کارمندی؟

امروزه فعالیت های بشر دوستان در کنار وجهه انسانی، عملاً تبدیل به ابزار سیاستی موثری در عرصه بین الملل شده است. کشورهای مختلف و حتی جریانات فکری مختلف در جهان اسلام و مسیحیت با بهره گیری از فعالیت های بشر دوستانه عملاً اقدام به تبدیل فرصت های بالقوه موجود در اقصی نقاط جهان به ظرفیت های بالفعل کرده اند؛ امری که متاسفانه با غفلت جمهوری اسلامی ایران و نهادهای مربوطه از این عرصه در سال های اخیر مواجه شده است. این مهم با نگاهی به مبانی فرا ملی انقلاب اسلامی و ایران و تصریحاتی مانند قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مبنی بر حمایت از محرومان و مستضعفان در کنار ظرفیت های بالای انسان دوستانه ملت مسلمان ایران، بیش از پیش این سوال را مطرح می سازد که «چرا حضور جمهوری اسلامی ایران در عرصه کمک های بشر دوستانه بین المللی اینقدر کمرنگ است؟»

طی سال های اخیر یکی از مجموعه هایی که کمتر مورد مداقه و توجه منتقدین قرار گرفته است جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران بوده است. این امر عمدتا به دلیل نگاه خیری ای صرف و غفلت از ظرفیت های بالایی که این نهاد بشر دوستانه می تواند ایفا کند گسترش یافته است. حال آنکه علی رغم ظرفیت های بالای فرهنگی سیاسی این نهاد، توجه به این امر که این نهاد متکفل انتقال کمک های مردمی به محرومان مختلف در داخل و خارج از کشور بوده است باعث می شود بر اهمیت دقت و نظارت بر عملکرد این نهاد افزوده شود.

بحران های انسانی رخ داده در سال های اخیر مانند بحران غزه، سومالی و پاکستان و بحران انسانی میانمار در ماه های اخیر و مقایسه عملکرد این سازمان با نهادهای مشابه در دیگر کشور ها، روشن می سازد که ضروری است عملکرد این سازمان در بوته نقد گذاشته شود. نکاتی کلی در باب نوع عملکرد جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از نهادهای مسوول در این زمینه در ادامه آورده شده است که امید است مسوولان امر بدان توجه کنند:

الف) ورود دیر هنگام جمعیت هلال احمر به بحران های انسانی

در بحران هایی مانند بحران سومالی در سال گذشته شاهد بودیم که نخستین کاروان های کمک رسانی جمعیت هلال احمر زمانی به موگادیشو رسید که بسیاری از نهادهای بین المللی اقدام به برپایی کمپ های امداد رسانی خود در این کشور کرده بودند. متاسفانه در سال جاری نیز شاهد هستیم که علی رغم انتشار اخبار تصمیم رئیس هلال احمر ترکیه مبنی بر سفر به اردوگاه های آوارگان میانماری در بنگلادش، هلال احمر جمهوری اسلامی ایران کماکان نسبت اصل موضوع کمک رسانی به مردم مسلمان میانمار دچار شک و ابهام است و مسوولان این جمعیت رسماً نسبت به وقوع یا عدم وقوع فاجعه انسانی در مورد مردم میانمار به قطعیت نرسیده اند! این در حالی است که مطابق با آمارهای رسمی تا پیش از وقوع ناآرامی های اخیر قریب به ۳۰۰ هزار آواره مسلمان میانماری در بد ترین شرایط ممکن در کشور فقیر بنگلادش زندگی می کرده اند و طی ماه های اخیر حداقل میزان آوارگان جدید معادل ۱۰۰ هزار نفر تخمین زده شده است. جمعیت هلال احمر ظاهرا از یاد برده است که آنچه مورد مناقشه است در مورد درگیری های قومی مذهبی داخل میانمار و آمار و ارقام کشتگان است، لکن وضعیت چند صد هزار آواره مسلمان میانماری در بنگلادش بر هیچ کسی پوشیده نیست. این در شرایطی است که حتی نهادهایی مانند دیده بان حقوق بشر در آخرین گزارشات منتشره خود بر کشتار، تجاوز و دستگیری گسترده مسلمانان قوم روهینگیا در منطقه آرکان کشور میانمار تصریح داشته اند. علی رغم اینکه در داخل کشور حتی مقام معظم رهبری در اولین روزهای ماه مبارک رمضان طی سخنانی اشاره به وضعیت بد این مردم داشتند اما کماکان مقامات هلال احمر به اعلام آمادگی جهت جمع آوری کمک ها اکتفا می کنند و هنوز مشخص نیست چه زمانی قرار است این تصمیم به اقدام منتهی شود!

ب) عدم توجه به ظرفیت های بالای مردمی برای جمع آوری کمک

جمع آوری کمک های هلال احمر عمدتا از طریق اعلام شماره حساب و برپایی صندوق در امکان خاص بوده است در صورتی که با بهره گیری از فضا سازی های می دانی مانند نمایشگاه و ظرفیت تشکل های مردم نهاد و هیات های مذهبی و… می توان چندین برابر شرایط عادی از کمک های مردمی بهره جست. تجربیات برخی تشکل های مردم نهاد در بحران سومالی اثبات کرد که بهره گیری از این نیرو ها می تواند به افزایش قابل توجه کمک های انسانی جمع آوری شده بینجامد. تنها در یک نمونه اتحادیه بین المللی امت واحده با برپایی صندوق های کمک رسانی طی سه شب قدر سال گذشته در ۸ هیات مذهبی سطح کشور توانست مبلغ ۲۲۰ میلیون تومان کمک های مردمی برای محرومان سومالی را جمع آوری کند که این رقم حاکی از ظرفیت های بالقوه بسیار بالایی برای جمع آوری کمک های انسانی در این زمینه است.

ج) عدم انتقال و هزینه کِرد صحیح کمک های جمع آوری شده

روش های انتقال کمک های جمع آوری شده و نیز بهره گیری از ظرفیت های تولید داخل برای تبدیل کردن کمک های ریالی به اجناس مورد نیاز محرومان جهان، از جمله مواردی است که کمتر به آن ها توجه می شود. برای مثال آیا نمی توان با سیاست گذاری صحیح و از پیش طراحی شده بجای خرید محصولات خارجی با کمک های ریالی جمع شده، اقدام به تبدیل کمک های نقدی به اجناس تولید داخل مورد نیاز محرومان کرد؟

اصولا آیا نمی توان با سیاست گذاری صحیح علی رغم اختصاص درصدی از کمک های جمع آوری شده به کالاهای مصرفی، کمک های نقدی را بصورت منطقی تری برای محرومان هزینه کرد؟ درصد بالایی از هزینه های جمع آوری شده صرف خرید کالاهای خوراکی مانند آرد و برنج و کنسرو می شود که این امر تنها رفع موقت نیاز مردمی است که دچار قحطی شده اند. در مثال سومالی کشورهای دیگر دنیا با انجام اقدامات ضربتی مانند حفر چاه عمیق، برپایی بیمارستان صحرایی، کمک به کشاورزی و… علی رغم رفع ریشه ای مشکلات پایگاه و جایگاه حضور بلند مدت در منطقه شاخ آفریقا را فراهم کرده اند. همین شرایط در منطقه ای مانند غزه نیز وجود دارد. کشورهای مختلف مسلمان دنیا مانند مالزی، اندونزی و ترکیه با برنامه ریزی های بلند مدت و طرح و پروژه هایی مانند احداث بیمارستان مدرسه عملا علی رغم اقدامات زیرساختی پایگاهی برای حضور خود در منطقه فراهم می سازند.

مساله دیگر در این زمینه اتلاف درصد بالایی از هزینه های جمع آوری شده بر سر انتقال این کمک ها به منطقه مورد نظر است. برای مثال انتقال کالا ها با هواپیما بجای حمل نقل دریایی ـ که البته نیازمند تجمیع کمک های جمع آوری شده است ـ بیشتر مقرون به صرفه می نماید؛ هرچند در برخی موارد به دلیل فوریت انتقال کمک ها ضروری است که این کمک ها از طریق هوایی انتقال یابند. لکن اصولا تغییر نگاه کمک رسانی از کمک های مصرفی صرف به کمک های ریشه ای و بلند مدت می تواند در کاهش هزینه های انتقال نیز موثر باشد.

د) نگاه جهادی فراموش شده و ریسک پذیری پایین

طی بحران های اخیر جهان اسلام مانند حوادث سومالی و نیز محاصره غزه، متاسفانه کمتر شاهد روحیه جهادی در هلال احمر ـ مانند تجارب جهاد سازندگی حوزه بین الملل ـ بوده ایم. هلال احمر نشان داد که که قدرت ریسک پذیریری پایینی را دارد و حاضر نیست برای انتقال کمک های به مردمی که نیازمند هستند ریسک و خطرات منطقه بحران را متحمل شود. کشتی حامل کمک های ایرانی به غزه با اولین اخطار اسرائیلی ها متوقف شد و راهش را به سمت مصر کج کرد و در نهایت هم بارش را در سوریه تخلیه کرد. در سومالی نیز کمک های هلال احمر تنها در موگادیشو توزیع شد و هلال احمر حاضر به حضور در مناطق بحرانی جنوب سومالی نشد.

ه) ضرورت حفظ کرامت انسانی در انتقال کمک ها:
در کنار این مسائل ضروری است که کرامت انسانی محرومان نیز مورد توجه قرار گیرد و همه چیز فدای یک تصویر کنار پرچم جمهوری اسلامی ایران نشود. قطعا در صورت برنامه ریزی صحیح و اقدام به موقع و نگاه های میان ـ بلند مدت به محرومان جهان نفوذ استراتژیک جمهوری اسلامی ایران نیز در جهان گسترش خواهد یافت، نفوذی که قطعا مانند یک گزارش تصویری کوتاه از پرچم جمهوری اسلامی ایران گذرا نخواهد بود.

در پایان بنظر می رسد بمنظور رفع انتقادات فوق، علی رغم نیاز به اصلاح نگاه های مدیریتی و سازمانی در این نهاد، بازبینی جدی در نیروی انسانی مشغول به کار در این نهاد و توجه جدی به انگیزش های اعتقادی ضروری باشد.